Από την εμφάνισή του το 2007 και έκτοτε, η χρήση του ηλεκτρονικού τσιγάρου έχει εξαπλωθεί σημαντικά, ενώ τα τελευταία τρία χρόνια έχει εμφανιστεί ένας εναλλακτικός τρόπος καπνίσματος, οι συσκευές θέρμανσης αντί καύσης καπνού, με κύριους εκπροσώπους στην αγορά το IQOS (Philip Morris) και το Glo (British American Tobacco). Τόσο η ασφάλεια όσο και η αποτελεσματικότητα στη διακοπή του καπνίσματος αυτών των μεθόδων έχει γίνει αντικείμενο συζητήσεων και μελετών, ενώ πρόσφατα δημοσιεύτηκαν στην Αμερική στοιχεία για θανάτους σχετιζόμενους με το άτμισμα. Τι ακριβώς όμως είναι οι συσκευές αυτές, Ποιες είναι οι διαφορές του και πόσο ασφαλείς είναι;
Ηλεκτρονικό τσιγάρο
Αποδεκτή μέθοδος διακοπής καπνίσματος σε κάποιες χώρες (πχ Βρετανία) - μελέτες στη βιβλιογραφία Ποικιλία και πλημμελής έλεγχος στη διάθεση συσκευών και διαλυμάτων που εγκυμονεί κινδύνους - περιστατικά πνευμονίτιδων στις ΗΠΑ Όχι εντελώς ασφαλές για την υγεία αλλά λιγότερο επιβλαβές από το κάπνισμα
Το ηλεκτρονικό τσιγάρο είναι μία συσκευή χωρίς καπνό, όπου μέσω της θέρμανσης ενός διαλύματος ο χρήστης προσλαμβάνει νικοτίνη χωρίς να υπάρχουν παράγωγα καύσης ή θέρμανσης καπνού, ενώ υπάρχουν και διαλύματα χωρίς καθόλου νικοτίνη. Μιας και οι βλαβερές συνέπειες του καπνίσματος στην υγεία έχουν συνδεθεί με τα προϊόντα καύσης καπνού, η χρήση του ηλεκτρονικού τσιγάρου (άτμισμα - vaping) έχει λανσαριστεί ως μια ασφαλή εναλλακτική και μέθοδος διακοπής καπνίσματος. Είναι όμως έτσι;
Αποτελεσματικότητα
Πρόσφατη μελέτη από το Ηνωμένο Βασίλειο που δημοσιεύτηκε στο έγκριτο ιατρικό περιοδικό New England Journal of Medicine έδειξε ότι η χρήση του ηλεκτρονικού τσιγάρου είναι πιο αποτελεσματική μέθοδος στη διακοπή του καπνίσματος από ότι η χρήση άλλων υποκατάστατων νικοτίνης όπως patches, τσίχλες, ρινικά ή στοματικά σπρέι. Η διακοπή καπνίσματος ένα χρόνο μετά την έναρξη χρήσης επετεύχθη στο 18% στην περίπτωση του ηλεκτρονικού τσιγάρου έναντι 10% με τις άλλες μεθόδους. Σημειώνεται πάντως ότι η προσπάθεια διακοπής καπνίσματος συνοδευόταν από συνεδρίες εξειδικευμένης ψυχολογικής υποστήριξης.
Αυτή στιγμή, στο εθνικό σύστημα υγείας του Ηνωμένου Βασιλείου, το ηλεκτρονικό τσιγάρο αναφέρεται ως μια από τις αποδεκτές μεθόδους διακοπής καπνίσματος, ωστόσο δεν αποζημιώνεται και δε συνταγογραφείται όπως άλλα φάρμακα.
Ασφάλεια
Το άτμισμα θεωρείται λιγότερο επιβλαβές από το κάπνισμα, αφού δεν απελευθερώνονται προϊόντα καύσης καπνού. Ωστόσο λιγότερο επιβλαβές δε συνεπάγεται αυτόματα ασφαλές και καλό είναι να γίνουν κάποιες επισημάνσεις. Αρχικά, επειδή τα ηλεκτρονικά τσιγάρα δεν αποτελούν προϊόντα καπνού, δεν υπόκεινται σε ελέγχους από οργανισμούς υγειονομικού ενδιαφέροντος όπως ο FDA στην Αμερική, κάτι που αντίθετα συμβαίνει με τις συσκευές θέρμανσης καπνού. Επιπρόσθετα, υπάρχει μεγάλη ποικιλία συσκευών και υγρών αναπλήρωσης που κυκλοφορούν στην αγορά, με διαφορές τόσο στην περιεκτικότητα σε νικοτίνη όσο και σε πρόσθετες ουσίες. Χημικά συστατικά του καπνού όπως φορμαλδεϊδη, ακεταλδεϊδη, ακετόνη και βουτανόλη εντοπίζονται σε πολλά προϊόντα του ατμίσματος ενώ σε μελέτες αναφέρονται δυνητικά επιβλαβείς επιδράσεις μετάλλων όπως του αλουμινίου, του βαρίου, του χρωμίου και του χαλκού. Επιπλέον, φαίνεται πως το άτμισμα προκαλεί παροδικά αύξηση της αρτηριακής πίεσης, σε μικρότερο ωστόσο βαθμό από το κάπνισμα, ενώ επηρεάζει και την ελαστικότητα των αγγείων και το οξειδωτικό stress.
Οι πρόσφατοι θάνατοι που ανακοινώθηκαν στις ΗΠΑ το περασμένο διάστημα ταρακούνησαν τόσο την ιατρική κοινότητα όσο και τους ατμιστές. Συγκεκριμένα αναφέρθηκαν 1300 περιπτώσεις ασθένειας (οι περισσότερες πνευμονίτιδες λόγω τοξικής βλάβης) σχετιζόμενης με το άτμισμα, καθώς και 29 θάνατοι. Από τη μελέτη αυτών των περιστατικών φαίνεται ότι το 80% των ασθενών αυτών έκαναν χρήση τόσο προϊόντων νικοτίνης όσο και προϊόντων τετραϋδροκανναβιδόλης και κανναβιδόλης. Στο Ηνωμένο Βασίλειο, όπου ο έλεγχος στην κυκλοφορία των διαλυμάτων είναι αυστηρότερος, δεν έχουν αναφερθεί ακόμα περιπτώσεις οξείας πνευμονικής βλάβης, αυξάνοντας την πιθανότητα τα περιστατικά αυτά να σχετίζονται με τη χρήση μη ενδεδειγμένων υγρών.
Ένα άλλο θέμα που δεν πρέπει να παραβλέπεται και προκαλεί προβληματισμό είναι πως άτομα, ιδιαίτερα μικρότερης ηλικίας, χωρίς να είναι καπνιστές, ξεκινάνε πολλές φορές το άτμισμα επειδή ακριβώς λανσάρεται ως μια “απενοχοποιημένη” και λιγότερο επιβλαβής συνήθεια. Αυτό αυτόματα τους εκθέτει στους κινδύνους που προαναφέραμε, ενώ σε κάποιες περιπτώσεις μπορεί και να τους ανοίγει πιο εύκολα το δρόμο για το κάπνισμα.
Συσκευές θέρμανσης αντί καύσης καπνού
Έγκριση προϊόντων από FDA ως προϊόντα καπνού με μικρότερη παραγωγή τοξινών από το τσιγάρο Άγνωστο ακόμα το αν υπάρχει κλινικό όφελος - δεν υπάρχουν αρκετές μελέτες Δε αποτελεί σήμερα εγκεκριμένη μέθοδο διακοπής καπνίσματος σε συστήματα υγείας
Οι συσκευές αυτές λειτουργούν ζεσταίνοντας τον καπνό ενός μικρού τσιγάρου με μία μεταλλική θερμαινόμενη ράβδο, η οποία ανεβάζει τη θερμοκρασία μέχρι τους 35ο C χωρίς καύση, φωτιά και παραγωγή στάχτης και καπνού. Οι μελέτες που έχουν διεξαχθεί με αυτές τις συσκευές, αν και ως επί το πλείστον προερχόμενες από τη βιομηχανία καπνού, έδειξαν ότι η χρήση παράγει σημαντικά μικρότερη ποσότητα (κατά 90% μειωμένη) των τοξικών παραγόντων του καπνίσματος. Φαίνεται επίσης οτι διάφοροι βιοδείκτες σχετιζόμενοι με τον καρδιαγγειακό κίνδυνο, όπως η HDL χοληστερόλη και τα λευκά αιμοσφαίρια, αλλά και η αρτηριακή ελαστικότητα, η ενδοθηλιακή λειτουργία και η στεφανιαία μικροκυκλοφορία βελτιώθηκαν όταν καπνιστές μεταπήδησαν στη συσκευή καύσης.
Σε αντίθεση με τα ηλεκτρονικά τσιγάρα, οι συσκευές θέρμανσης καπνού έχουν υποστεί ελέγχους (πχ από το FDA) που αποδεικνύουν τη μειωμένη παραγωγή τοξικών παραγόντων σε σχέση με το κάπνισμα προκειμένου να επιτραπεί η κυκλοφορία τους. Παρόλα αυτά σε καμία περίπτωση η έγκριση αυτή δεν ισοδυναμεί με απόδειξη κάποιου κλινικού οφέλους λόγω μειωμένης βλαπτικής δράσης, ενώ πρέπει να τονιστεί ότι δεν υπάρχουν ακόμα αρκετά στοιχεία για το κατά πόσο η χρήση τους είναι αποτελεσματική στη διακοπή του καπνίσματος. Έτσι, αυτή τη στιγμή οι συσκευές θέρμανσης καπνού δεν χρησιμοποιούνται από τα συστήματα υγείας ως μέσο υποβοήθησης διακοπής καπνίσματος.
Συμπέρασμα
Αυτή τη στιγμή υπάρχει μεγάλο κενό γνώσεων σε ότι αφορά τις συσκευες αυτές, παρόλα αυτά η χρήση τους είναι αρκετά διαδεδομένη. Υπάρχουν ενδείξεις ότι το ηλεκτρονικό τσιγάρο μπορεί να βοηθήσει, υπό συνθήκες και επικουρικά με ψυχολογική υποστήριξη, στη διακοπή του καπνίσματος, κι έτσι η χρήση του προετείνεται από κάποια συστήματα υγείας (πχ της Βρετανίας), ωστόσο η αποτελεσματικότητα τους δεν είναι πολύ ικανοποιητική ούτε είναι άμοιρα κινδύνων για την υγεία, δεδομένης μάλιστα της μεγάλης ποικιλίας και του πλημμελούς - σε κάποιες χώρες - ελέγχους στις συσκευές και τα διαλύματα. Από την άλλη οι συσκευές θέρμανσης καπνού, με αρκετά συντομότερη παρουσία στην αγορά και λιγότερες έρευνες, φαίνεται να παράγουν μεν λιγότερα τοξικά παράγωγα από το κάπνισμα, ωστόσο δεν υπάρχουν αρκετά δεδομένα που να τεκμηριώνουν ότι αυτό μεταφράζεται σε κάποιο κλινικό όφελος και δε χρησιμοποιούνται σήμερα ως μέθοδος διακοπής καπνίσματος από συστήματα υγείας.
Είναι απαραίτητο να διεξαχθούν περισσότερες μελέτες, ανεξάρτητες από τη βιομηχανία και πιο μακροχρόνιες, ώστε να τεκμηριωθεί η ασφάλεια τους και η αποτελεσματικότητα τους στη διακοπή καπνίσματος.
Το παρόν κείμενο είναι βασισμένο στο πρόσφατα δημοσιευθέν άρθρο στη σελίδα της Ευρωπαϊκής Καρδιολογικής Εταιρείας του καρδιολόγου Δ. Ρίχτερ (https://www.escardio.org/Journals/E-Journal-of-Cardiology-Practice/Volume-18/cardiologists-and-smoking-alternatives-what-we-should-know).
Επιπλέον πηγές
A Randomized Trial of E-Cigarettes versus Nicotine-Replacement Therapy. Hajek P, Phillips-Waller A, Przulj D, Pesola F, Myers Smith K, Bisal N, Li J, Parrott S, Sasieni P, Dawkins L, Ross L, Goniewicz M, Wu Q, McRobbie HJ. N Engl J Med. 2019 Feb 14;380(7):629-637. doi: 10.1056/NEJMoa1808779. Epub 2019 Jan 30. https://www.nejm.org/doi/full/10.1056/NEJMoa1808779
Cost-effectiveness of e-cigarettes compared with nicotine replacement therapy in stop smoking services in England (TEC study): a randomized controlled trial. Li J1, Hajek P2, Pesola F3, Wu Q1, Phillips-Waller A2, Przulj D2, Myers Smith K2, Bisal N2, Sasieni P3, Dawkins L4, Ross L5, Goniewicz ML6, McRobbie H2, Parrott S1. Addiction. 2019 Oct 9. doi: 10.1111/add.14829. [Epub ahead of print]. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/31597207
E-cigarettes and smoking cessation: evidence from a systematic review and meta-analysis. Rahman MA1, Hann N2, Wilson A3, Mnatzaganian G4, Worrall-Carter L5. PLoS One. 2015 Mar 30;10(3):e0122544. doi: 10.1371/journal.pone.0122544. eCollection 2015. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/25822251
World Health Organization. Heated tobacco products (HTPs) information sheet. https://www.who.int/tobacco/publications/prod_regulation/heated-tobacco-products/en/
NHS (National Health System - UK) - Using e-cigarettes to stop smoking https://www.nhs.uk/live-well/quit-smoking/using-e-cigarettes-to-stop-smoking/