Της Σοφίας-Πηνελόπης Αγαπητού, Διαιτολόγο-Διατροφολόγο, απόφοιτο του Χαροκοπείου Πανεπιστημίου Αθηνών ( sofia.p.agapitou@gmail.com ).
Στις μέρες μας, τα άτομα που πάσχουν από αρτηριακή υπέρταση αποτελούν το ένα τρίτο του ενήλικου πληθυσμού παγκοσμίως. Στην Ελλάδα, το ποσοστό των υπερτασικών ασθενών αγγίζει το 38% του γενικού πληθυσμού. Η προσπάθεια για ρύθμιση της αρτηριακής πίεσης εντός τον φυσιολογικών ορίων είναι ιδιαίτερα σημαντική, καθώς παθήσεις άμεσα σχετιζόμενες με την αρτηριακή υπέρταση, όπως η Στεφανιαία Νόσος και το Αγγειακά Εγκεφαλικά Επεισόδια, συγκαταλέγονται στις κυριότερες αιτίες θανάτου στον σύγχρονο κόσμο.
Σπουδαίο ρόλο στην αντιμετώπιση της πάθησης, συνδυαστικά με τη φαρμακευτική αγωγή, παίζουν οι αλλαγές στον τρόπο ζωής, συμπεριλαμβανομένης και της διατροφής. Κατά καιρούς έχουν μελετηθεί διάφορα συστατικά των τροφών, τρόφιμα ή ακόμη και διατροφικά πρότυπα ( πχ μεσογειακή διατροφή, δίαιτα DASH), για τον τρόπο με τον οποίο επιδρούν στην αρτηριακή πίεση.
Ένα παρεξηγημένο, μέχρι πρότινος, ρόφημα είναι ο καφές, ο οποίος έχει τη δεύτερη θέση σε κατανάλωση μετά το νερό. Στο παρελθόν, πολλές μελέτες υποστήριζαν πως η κατανάλωση καφέ αυξάνει την αρτηριακή πίεση και τον κίνδυνο εμφάνισης καρδιαγγειακής νόσου. Έτσι, οι επιστήμονες υγείας συνήθιζαν να αποθάρρυναν την κατανάλωση καφέ στους υπερτασικούς ασθενείς.
Ωστόσο, με μια καλύτερη ματιά στις σύγχρονες μελέτες, φαίνεται πως τα ευρήματα γύρω από τον καφέ και τις επιδράσεις στο καρδιαγγειακό σύστημα, και ειδικότερα στην αρτηριακή πίεση, είναι διφορούμενα. Συνεπώς, το αν είναι ασφαλές για έναν ασθενή να καταναλώσει καφέ, θα κρίνεται από το ιστορικό και την κατάσταση υγείας του.
Φαίνεται πως η κατανάλωση καφέ (1,5 -2 κούπες καφέ φίλτρου ισοδύναμες με 200-300mg καφεΐνης) από υπερτασικά άτομα που καταναλώνουν συστηματικά καφέ, αυξάνει βραχυπρόθεσμα τόσο τη συστολική όσο και τη διαστολική αρτηριακή πίεση για τις 3-4 επόμενες ώρες από την κατανάλωση του, κατά 7-8 mm Hg και 5-6 mm Hg αντίστοιχα.
Ωστόσο σε ότι αφορά τη μακροπρόθεσμη επίδραση του καφέ στην αρτηριακή πίεση υπερτασικών ατόμων, τα αποτελέσματα είναι αρκετά διαφορετικά. Φαίνεται πως η συστηματική κατανάλωση καφέ ( για 2 ως 12 εβδομάδες) δεν αυξάνει την αρτηριακή πίεση κατά τη διάρκεια του 24ώρου.
Η διαφορά στα αποτελέσματα της βραχυπρόθεσμης και μακροπρόθεσμης επίδρασης του καφέ στην αρτηριακή πίεση, ίσως ερμηνεύεται από την πολυπλοκότητα της χημικής σύστασης του καφέ. Πρέπει να λάβουμε υπόψη μας ότι πέρα από την καφεΐνη, ο καφές περιέχει και πολλές ακόμα ουσίες ( χλωρογενικό οξύ, φαινολικές ενώσεις, μαγνήσιο, τριγονελλίνη) που μειώνουν τη φλεγμονή και την ενδοθηλιακή δυσλειτουργία, θετικές δηλαδή επιδράσεις στο αγγειακό σύστημα. Τα αποτελέσματα αυτά θα είναι ορατά μόνο στα άτομα που καταναλώνουν συστηματικά καφέ, που έχουν αποκτήσει πλέον ανοχή στην καφεΐνη. Οι θετικές αυτές επιδράσεις έρχονται να αντισταθμίσουν την επιβαρυντική επίδραση της καφεΐνης στο καρδιαγγειακό σύστημα, η οποία είναι εμφανής αμέσως μετά την κατανάλωση του ροφήματος.
Σε ό,τι αφορά στην επίδραση της συστηματικής κατανάλωσης καφέ στον κίνδυνο εμφάνισης καρδιαγγειακής νόσου γενικότερα, στους υπερτασικούς ασθενείς, τα αποτελέσματα των μελετών φαίνεται να αθωώνουν το συγκεκριμένο ρόφημα. Πολλές μελέτες δείχνουν πως δεν παρατηρείται αύξηση της θνησιμότητας από καρδιαγγειακή νόσο ή αγγειακό εγκεφαλικό επεισόδιο, λόγω συστηματικής κατανάλωσης καφέ ή καφεϊνούχων ροφημάτων. Ωστόσο, άλλες έρευνες δείχνουν ότι όταν η κατανάλωση της καφεΐνης υπερβαίνει τα 600mg (4 κούπες ημερησίως), μπορεί να υπάρχει συσχέτιση με αυξημένο κίνδυνο για αγγειακό εγκεφαλικό επεισόδιο. Τα αντικρουόμενα αυτά αποτελέσματα αντικατοπτρίζονται και στο γεγονός ότι δεν υπάρχει, μέχρι σήμερα, επίσημη σύσταση για την μείωση του καφέ και της καφεΐνης για τα υπερτασικά άτομα, από το Αμερικάνικο Κολλέγιο Καρδιολογίας (6).
Ένα ενδιαφέρον στοιχείο που μπορεί να σχετίζεται εν μέρει με την ποικιλία στα αποτελέσματα των μελετών, είναι η διαφορά στο μεταβολισμό της καφεΐνης στον κάθε οργανισμό. Άτομα, τα όποια διαθέτουν ένα γονίδιο που οδηγεί σε ταχύ μεταβολισμό της καφεΐνης από τον οργανισμό, φαίνεται να έχουν περιορισμένες επιδράσεις από την κατανάλωση καφέ στην αρτηριακή πίεση και το καρδιαγγειακό σύστημα. Αντίθετα, τα άτομα που φέρουν το γονίδιο για βραδύτερο μεταβολισμό της καφεΐνης, δέχονται για μεγαλύτερο χρονικό διάστημα την επίδρασή της στον οργανισμό, με συνέπεια την μεγαλύτερη αύξηση της αρτηριακής πίεσης μετά την κατανάλωση καφέ.
Επίσης, τα άτομα μεγαλύτερης ηλικίας και οι καπνιστές έχουν κατά κανόνα βραδύτερο μεταβολισμό της καφεΐνης, από τους νεότερους και τους μη καπνιστές αντίστοιχα. Συνεπώς, ο συνδυασμός κατανάλωσης καφέ και καπνίσματος σε άτομα μεγάλης ηλικίας, αυξάνει περισσότερο την αρτηριακή πίεση και την πιθανότητα καρδιαγγειακής νόσου.
Λαμβάνοντας υπόψη λοιπόν, τα μέχρι τώρα διαθέσιμα δεδομένα, καταλήγουμε στα εξής συμπεράσματα:
1. Η κατανάλωση καφεΐνης (200-300 mg) από υπερτασικά άτομα μπορεί να προκαλέσει αύξηση της αρτηριακής πίεσης βραχυπρόθεσμα, εντός 1 έως 3 ωρών μετά την κατανάλωσή της. Καλό είναι, όταν μετριέται η αρτηριακή πίεσης στο σπίτι για τον έλεγχο της επάρκειας της φαρμακευτικής αγωγής, να αποφεύγεται η μέτηση μετά από κατανάλωση καφέ για να μην καταγράφονται ψευδώς υψηλές μετρήσεις.
2. Η συστηματική κατανάλωση μέτριας ποσότητας καφέ ( 3-4 κούπες ημερησίως) από υπερτασικά άτομα δεν φαίνεται να αυξάνει μακροπρόθεσμα τον καρδιαγγειακό κίνδυνο ή την αρτηριακή πίεση, με την προϋπόθεση ότι αυτή είναι καλά ρυθμισμένη φαρμακευτικά. Συνεπώς, δεν συστήνεται πλέον ο περιορισμός της κατανάλωσης καφέ σε άτομα που καταναλώνουν συστηματικά το ρόφημα. Προτάσεις για βελτίωση του τρόπου ζωής όπως η διακοπή του καπνίσματος, η απώλεια σωματικού βάρους και η αύξηση της φυσικής δραστηριότητας, θα ήταν σίγουρα πιο χρήσιμες και αποτελεσματικές.
Κλείνοντας αξίζει να επισημάνουμε πως πάντοτε πρέπει να δίδονται εξατομικευμένες οδηγίες στον κάθε ασθενή, σύμφωνα με τα χαρακτηριστικά και το ιατρικό ιστορικό του.
Βιβλιογραφία
1. The effect of coffee on blood pressure and cardiovascular disease in hypertensive individuals: a systematic review and meta-analysis1–3 Arthur Eumann Mesas, Luz M Leon-Mun˜oz, Fernando Rodriguez-Artalejo, and Esther Lopez-Garcia
Am J Clin Nutr. 2011 Oct;94(4):1113-26
2. The impact of coffee consumption on blood pressure, cardiovascular disease and diabetes mellitus, Chrysant SG, Expert Rev Cardiovasc Ther. 2017 Mar;15
3. Coffee Consumption and Cardiovascular Disease: A Condensed Review of Epidemiological Evidence and Mechanisms Fernando Rodríguez-Artalejo, and Esther Lopez-García, J. Agric. Food Chem. 2018, 66, 5257−5263
4. Vasan RS, et al. JAMA 2002;287:1003-10. Lawes CM, et al. Lancet 2008;371:1513-8.
5. Hypertention in Greece, Stergiou GS, Margetaki A, Boubouchairopoulou N, Haidich B, Papachatzi E, Chlouverakis G, Chatzichristodoulou C, Trypsianis G, Voulgari P, Alamanos I, Karakosta A, Touloumi G. J Hypertens 2016 Sep;34 Suppl 2:e84
6.https://www.acc.org/latest-in-cardiology/ten-points-to-remember/2017/11/09/11/41/2017-guideline-for-high-blood-pressure-in-adults
7. https://www.caffeineinformer.com/the-caffeine-database
8.https://ndb.nal.usda.gov/ndb/nutrients/report?nutrient1=262&nutrient2=&nutrient3=&fg=&max=25&subset=0&offset=25&sort=c&totCount=5058&measureby=g